Elke buitenlander in China heeft een ayi. Een ayi is een hulp in de huishouding, die niet alleen schoonmaakt, maar ook boodschappen doet, kookt, wast en op de kinderen past. Daarom is een ayi fulltime aanwezig: het is een dagtaak. Bovendien zijn de huizen voor expats erop gebouwd: in elk huis is naast de keuken een apart kamertje met douche en toilet voor de ayi.
Ik heb geen ayi. Ik had er wel uit twintig kunnen kiezen. Elke dag wordt er minstens één keer bij ons aangebeld door een Chinese vrouw die vragend zegt: Need ayi? En elke dag zie ik tientallen e-mails voorbij komen van expats die vertrekken en hun ‘wonderful ayi’ aanbieden. Maar ik wil geen ayi en telkens weer moet ik uitleggen waarom. Het is kennelijk voor anderen moeilijk te begrijpen dat ik niet iemand in huis wil die alles voor me doet, zelfs niet voor zo’n spotprijsje: een fulltime ayi in China kost evenveel als één dag per week een huishoudelijke hulp in Nederland.
Maar ik ben gesteld op mijn privacy. Ik voel me opgelaten als er iemand om me heen aan het werk is. Ik heb stilte om me heen nodig als ik aan het lezen, schrijven of skypen ben. Dat opgelaten gevoel had ik al in Nederland, als ik onverhoopt thuis was op de dag dat mijn hulp bezig was. Maar hier zou dat gevoel er niet alleen elke dag zijn, het zou nog sterker zijn. Een ayi zou namelijk bij ons niet veel te doen hebben. Want ons huis is gemakkelijk te onderhouden vanwege het ontbreken van allerhande spulletjes, we hebben geen kleine kinderen die aandacht nodig hebben en de maaltijden hoeven niet uitgebreid te zijn vanwege de moeilijke eters in ons gezin. Dus zou ik haar aanwezigheid nog meer voelen, omdat ik weet dat ze niets te doen heeft en op mij wacht totdat ik haar een klusje geef.
Ik heb er dus voor gekozen om mijn eigen ayi te zijn. Ik heb een schema gemaakt met elke dag een andere klus, zodat ik aan het einde van de week het hele huis een keer heb schoongemaakt. Het leek logisch, immers, in Nederland werd mijn huis ook eenmaal per week schoongemaakt. Meestal zag ik pas de dag voordat onze hulp kwam dat het huis stoffig was. Maar hoe kan het dan dat ik hier élke dag stof en troep om me heen zie?
Ik weet het aan mijn onervarenheid. Als beginnende ayi dacht ik dat stof afnemen en dweilen voldoende was. Ik leerde dat er op plinten ook stof ligt, dat ik beter eerst kon opruimen en dan pas schoonmaken, en dat spinnen echt niet wachten met het bouwen van een web tot er een week voorbij is. Ik werkte me in het zweet, maar een schoon huis werd het niet. Na drie weken had ik het helemaal gehad: de hele dag was ik bezig met opruimen en schoonmaken. En dan ook nog zonder bevredigend resultaat: ik had de ene kamer nog niet klaar of de volgende kamer was alweer aan een schoonmaak toe. Dat de kinderen nog vakantie hadden hielp niet mee: kinderen spelen en blijven niet op één plek in huis. Kinderen zien geen troep en willen niet opruimen. Dus had ik er nog een taak bij: de hele dag liep ik achter de kinderen aan om hen te wijzen op de troep die zij achter zich lieten. Maar zelfs met drie ayi’s werd het huis er niet veel schoner en netter op. En zeker niet gezelliger.
Bijna had ik een echte ayi in de arm genomen. Mijn wens om privacy te hebben leek opeens minder belangrijk. Ik werd lid van de Yahoo-groep ‘Beijing Mama’s’, om opgenomen te worden in de groep buitenlandse vrouwen in Peking. Ik las over ‘garage-sales’ van expats die weer verder verhuisden, over waar de Starbucks verscholen zitten, over de opdringerige Chinese verkopers, en over ‘drivers’ en ‘ayi’s’. Dat laatste zocht ik. Maar waar waren al die ‘wonderful ayi’s’ gebleven? Ik las over ayi’s die alles uit de ijskast opaten, die de kinderen stiekem snoepjes toe stopten, die boodschappen kochten die niet op het lijstje stonden. Ik had het niet getroffen: die dag had iemand een mail rond gestuurd met: NEED TO VENT ….O! AND SOME ADVICE. Het stond er in hoofdletters, het zat haar blijkbaar hoog. Met stijgende verbazing las ik over de schaduwzijde van een fulltime ayi. Haar mail riep veel bijval op, met nog meer adviezen. En ik realiseerde mij opeens dat je met de komst van een ayi een werkgever wordt in je eigen huis. Met alle verantwoordelijkheden en zorgen van dien. En één ding wist ik zeker: dat wilde ik niet. Ik zou geen goede werkgever zijn, zeker niet in mijn eigen huis. Mezelf kennende zou ik het mijn ayi vooral naar haar zin proberen te maken.
Ook was er nog iets anders. Ik begon mij te realiseren dat ik last had van mezelf. Ik was de hele dag gericht op het huis en alles wat gedaan moest worden. En hierdoor ging ik ook steeds méér rommel zien. Met het verstrijken van de tijd was mijn huis groter geworden en nam de rommel evenredig toe. ‘Selectieve aandacht’ heet dat in psychologische termen. En ik was er met mijn ogen dicht ingetrapt. Ik had het niet herkend, terwijl ik dit mechanisme zo vaak heb uitgelegd in mijn werk als psycholoog. Dan vertelde ik dat iedereen wel eens last had van selectieve aandacht: iets wat belangrijk voor je is lijkt steeds groter te worden. En dat je daarom overal gevaar ziet als je angstig bent. En dat je hiermee kunt verklaren dat vrouwen die niet zwanger kunnen worden overal opeens zwangere vrouwen zien lopen. Maar nu kan ik er uit eigen ervaring iets essentieels aan toevoegen: je herkent het pas als je er al veel te veel last van hebt gehad.
Ik was een inzicht rijker en een illusie armer geworden. Maar stiekem was ik ook weer een beetje blij: ik snapte mezelf weer. Ik snapte nu ook waarom ik uit mijn vel sprong als mijn man ’s avonds nietsvermoedend een terloopse opmerking maakte over ‘de troep’. Ik trok het mij persoonlijk en veel te sterk aan. Ik was mijn eigen ayi geworden.
Langzaam begin ik weer mezelf te worden. Ik doe de dingen waar ik blij van word: lezen, schrijven en observeren. En ik houd mezelf aan 1 uur schoonmaken per dag, volgens het schema dat ik eerder had opgesteld. Als iemand opmerkt dat iets vuil is, kijk ik snel op mijn lijstje en lees ik hardop voor wanneer dat weer wordt schoongemaakt. Wórdt schoongemaakt. Door diegene die 1 uur per dag onze ayi is. Als je haar wilt ontmoeten dan kun je haar elke dag in ons huis zien schoonmaken. Maar alleen tussen 2 en 3.